Ils 23 da settember 1524 – pia exact avant 500 onns – èn las Trais Lias, la Lia Grischa, la Lia da la Chadé e la Lia da las Diesch Dretgiras, s’unidas al Stadi Liber da las Trais Lias.
L’istorgia dal Grischun; tge che durant temps da scola anc stà magari confus, cumplitgà u per blers forsa era simplamain nuninteressant, vegn quest onn visibel e palpabel. Cun numerusas occurrenzas durant tut l’onn 2024 festivescha il Grischun ses giubileum da 500 onns e fa uschia accessibla l’istorgia ad in e scadin. Sper projects ed activitads en las regiuns linguisticas, ha era la regenza grischuna festivà ils 500 onns Stadi Liber da las Trais Lias. Quai sonda passada, ils 21 da settember a Lantsch a chaschun d’in act uffizial. Sco quai che la regenza scriva en ina communicaziun, sajan era stads da la partida la cussegliera federala Elisabeth Baume-Schneider, giasts da l’exteriur vischin, dals chantuns vischins sco era giasts da differentas instituziuns grischunas.
Istorgia vivida cun «1524»
Suenter pleds da bainvegni e pleds uffizials han las persunas envidadas a la festa da giubileum dastgà giudair la premiera dal teater en il liber «1524» da l’intendant dad Origen Giovanni Netzer. Il teater en il liber raquinta da la fundaziun dal Stadi liber, dals decennis avant e suenter, da la vita da la populaziun ch’era exposta a las ambiziuns da pussanza ed a las arbitrariadads dals signurs che decidevan las festas da quel temp. El raquinta da carstgauns che cumbattan per libertad.
Gian Travers raquinta da sia vita
In raquintader, che sa basa sin la figura istorica da Gian Travers, maina tras il teater e declera il temp. Sco en in diari sa regorda il raquintader als eveniments da sia vita che survegn conturas sin tribuna. Il grond ensemble sin tribuna sa cumpona d’acturas ed acturs laics sco era da profis. Sper s’occupar cun il passà fan las acturas ed ils acturs era patratgs davart l’avegnir dal Stadi liber e dal chantun che sa furma zic a zic.
«Per adina»
Ils 23 da settember 1524 pia èn las Trais Lias – la Lia Grischa, la Lia da la Chadé e la Lia da las Diesch Dretgiras – s’unidas al Stadi Liber da las Trais Lias. Perditga da quest eveniment dat la Brev da federaziun. Vi da quest document pendan ils sigils da las Trais Lias sco era quels dal signur da Razén e da l’avat da Mustér. Pli tard è vegnì vitiers anc quel da l’uvestg da Cuira. Or da quest’allianza è lura resultà en il decurs dal temp il chantun Grischun. La Brev da federaziun vegn tegnì en salv en l’Archiv dal stadi dal Grischun a Cuira.
Cun sigillar la Brev da federaziun han las Trais Lias empermess ina a l’autra che nagina Lia na dastgia cumenzar ina guerra senza il consentiment da tschellas. Plinavant garantescha il document l’agid ed il sustegn vicendaivel, da proteger las vias ed il commerzi liber. En cas da dispitas prevesa la Brev da federaziun proceduras da mediaziun. Tut quai vegn concludì senza limita da temp «per adina».